ندای کابل
در جهانی که مرزهای سیاسی گاهی فراتر از پیوندهای انسانی عمل می‌کنند، تعامل میان ملت‌ها بازتابی از عمق فرهنگی، باورهای الهی و ظرفیت هم‌زیستی آنان است. دو ملت ایران و افغانستان با اشتراک‌های دینی، زبانی و تاریخی، اکنون در فضای مهاجرت، بحران، هم‌زیستی و گاه تنش، در برابر آزمونی بزرگ الهی ایستاده‌اند: آزمونی برای سنجش ایمان، اخلاق و عدالت اجتماعی.
آموزه‌های اسلامی در تعامل میان ملت‌ها:
1. کرامت انسانی؛ بنیان اصلی اخلاق اجتماعی
قرآن کریم می‌فرماید: و َلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَم (اسراء: 7) کرامت انسانی، غیرمشروط به قومیت، ملیت یا محل تولد است؛ همه انسان‌ها دارای جایگاهی هستند که باید در تعاملات اجتماعی به رسمیت شناخته شود.
2. مهاجرت و حمایت از مظلومان
در آیه 41 سوره نحل آمده: وَالَّذِينَ هَاجَرُوا فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا مهاجرانی که به‌دلیل ظلم کوچ می‌کنند، شایسته عنایت الهی‌اند؛ و بر جامعه میزبان واجب است با آنان رفتاری کریمانه داشته باشد1.
3. سنت نبوی در برخورد با مهاجران
رفتار پیامبر اسلام (ص) و یارانش با مهاجران مکه نمونه‌ای الهام‌بخش در پذیرش، حمایت و احترام به مهاجران بود. حضرت فرمودند: من آذى ذمّيّاً فقد آذاني 2؛ آزار دادن غیرمسلمان پناهنده، نوعی آزار پیامبر است. مسلمان مهاجر که مورد ظلم واقع شده، به طریق اولی مستحق حمایت است.
اصول حقوق بین‌الملل مرتبط با مهاجرت:
1 . اصل منع بازگرداندن (non-refoulement)
طبق کنوانسیون 1951 پناهندگان و پروتکل 1967؛ کشورها موظفند افراد را به سرزمینی که در آن با تهدید جانی، شکنجه یا رفتار غیرانسانی مواجه هستند، بازنگردانند.
2. اصل برابری و عدم تبعیض
بر اساس ماده 7 اعلامیه جهانی حقوق بشر (UDHR) همه افراد در برابر قانون برابرند و باید از حمایت برابر بدون تبعیض برخوردار باشند. مهاجران نیز مشمول این حمایت‌اند.
3. حق بر کرامت و زندگی شایسته
مطابق ماده 1 UDHR همه انسان‌ها آزاد زاده شده‌اند و از کرامت و حقوق مساوی برخوردارند و در ماده 25 نیز بر حق هر فرد برای برخورداری از سطح زندگی مناسب تأکید شده است؛ از جمله مهاجران.
مسئولیت‌های ایرانیان (جامعه میزبان):
ملت ایران، با سابقه‌ای غنی در تمدن اسلامی، امروز در برابر حضور مهاجران افغانستانی آزمونی الهی دارد. این مسئولیت‌ها شامل موارد زیر است:
• احترام به کرامت انسانی مهاجران و پرهیز از برخورد تبعیض‌آمیز
• تسهیل مشارکت اجتماعی و فرهنگی برای مهاجران
• ایفای نقش اخلاقی در هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و اسلامی
اسلام نه‌تنها تعاملات را تنظیم می‌کند، بلکه منشأ اخلاق رفتاری‌ست؛ از جمله ایثار انصار در مدینه که مهاجران را در خانه خود جای دادند3.
مسئولیت مهاجران افغانستانی (جامعه میهمان)
مهاجران نیز در این آزمون الهی وظایف مهمی دارند:
• رعایت قوانین و نظم اجتماعی کشور میزبان
• رفتار محترمانه، مشارکت‌جویانه و پاسخ‌گویانه در برابر حمایت‌ها
• حفظ هویت فرهنگی و در عین حال احترام به سنت‌های جامعه میزبان
در حدیثی آمده: «الْمُؤْمِنُ مَنْ أَمِنَهُ النَّاسُ عَلَى دِمَائِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ»4 یعنی مؤمن کسی‌ست که مردم از ناحیه او در امنیت باشند؛ مهاجر مؤمن باید برای جامعه میزبان مایه اطمینان باشد، نه تهدید.
نتیجه‌گیری:
امروز، ملت‌های ایران و افغانستان در آزمونی مشترک قرار دارند: ایرانیان در سنجش ایمان، انصاف و تعامل با «دیگری»؛ و افغانستانی‌ها در نمایش شایستگی، احترام و همراهی اجتماعی. این آزمون، در صورت عبور اخلاقی و ایمانی، می‌تواند زمینه‌ساز تمدن نوین اسلامی و منطقه‌ای باشد؛ بر پایه‌ی عدل، کرامت و همدلی.
منابع و پاورقی‌ها
1. نحل، 41 – تفسیر نمونه، ج11، ص512
2. وسائل الشیعه، ج18، باب حقوق غیرمسلمان، حدیث 42
3. تفسیر المیزان، ج9، ذیل آیات هجرت، سوره توبه
4. بحار الأنوار، ج72، ص104 – حدیث نبوی در تعریف مؤمن
نویسنده و تحلیل : رمضانعلی رحیمی
