ندای کابل
مقدمه
در جهانی که روزبه‌روز مهاجرت ناشی از جنگ، بحران‌های اقتصادی، سرکوب سیاسی و تغییرات اقلیمی افزایش می‌یابد، پرسش اصلی این است: چه کسی در قبال مهاجرین مسئولیت دارد؟ چرا در بسیاری موارد این مسئولیت به‌درستی انجام نمی‌شود؟ و آیا ناکامی در حمایت از مهاجرین، مشروعیت و صلاحیت حکومت‌ها و نهادهای ذی‌ربط را زیر سوال نمی‌برد؟
مسئولان حمایت از مهاجرین چه کسانی‌اند؟
در سطح جهانی، مسئولیت دفاع از حقوق مهاجرین میان چند نهاد تقسیم می‌شود که به ترتیب اولویت عبارتند از :
- دولت های مبدأ : که مسئولیت محافظت از شهروندان در خارج، ارائه خدمات کنسولی، جلوگیری از مهاجرت اجباری را به عهده دارند.
- دولت های میزبان : که مسئولیت پذیرش انسانی، بررسی پرونده‌های پناهندگی، ارائه خدمات اولیه را به عهده دارند.
- سازمان های بین المللی : که مسئولیت نظارت بر اجرای حقوق بشر، حمایت فنی و مالی، میانجی‌گری دیپلماتیک به عهده دارند.
- جامعه مدنی : که مسئولیت ارائه کمک، آگاهی‌بخشی، مستندسازی نقض حقوق را به عهده دارند.
اما نقش کلیدی در این میان بر عهده دولت‌های مبدأ است که موظف‌اند حتی خارج از مرزها از حقوق شهروندان خود حمایت کنند و درست همین‌جا بیشترین کاستی‌ها رخ می‌دهد.
چرا نهادهای مسئول به وظایف خود عمل نکرده‌اند؟
ناکامی‌ها در حمایت از مهاجرین معمولاً ناشی از عوامل زیر است:
- فقدان اراده سیاسی: برخی حکومت‌ها با انگیزه‌های امنیتی یا ایدئولوژیک، مهاجرین را نادیده می‌گیرند.
- نبود ظرفیت اجرایی: ضعف در ساختارهای اداری، حقوقی و دیپلماتیک باعث بی‌توجهی به مهاجرین شده است.
- انزوا یا عدم مشروعیت بین‌المللی: حکومت‌هایی که به‌رسمیت شناخته نمی‌شوند، ابزار تعامل دیپلماتیک با کشورهای میزبان را از دست می‌دهند.
- فرهنگ بی‌تفاوتی و تبعیض: مهاجرین اغلب در حاشیه قرار گرفته‌اند و صدای‌شان در سیستم حکمرانی شنیده نمی‌شود.
مشروعیت در خطر: تأثیر ناکامی بر اعتبار حکومت‌ها
بر اساس نظریه‌های علوم سیاسی، مشروعیت حکومت بر پایه عملکرد و مسئولیت‌پذیری است. وقتی حکومتی:
- نتواند از شهروندان خود محافظت کند،
- حقوق آنان را در سطح بین‌المللی پیگیری نکند،
- و خود را پاسخگو به تعهدات انسانی نداند،
در واقع مشروعیت اخلاقی، سیاسی و حقوقی آن زیر سوال می‌رود. چنین حکومتی نه در چشم ملت خود اعتبار دارد، نه در سطح جهانی پذیرفته می‌شود.
نتیجه‌گیری
حمایت از مهاجرین فقط یک تعهد حقوقی نیست؛ بلکه آزمونی برای مشروعیت و صلاحیت حکومت‌هاست. زمانی که نهادهای مسئول، به‌ویژه دولت‌های مبدأ، در انجام این وظیفه ناکام باشند، باید انتظار داشت که نه‌تنها اعتماد شهروندان کاهش یابد، بلکه اعتبار بین‌المللی آنان نیز با بحران مواجه شود. در عصر کنونی، تنها با پاسخگویی، شفافیت، و توجه واقعی به کرامت انسانی می‌توان مشروعیت حکمرانی را حفظ کرد.
نویسنده : دکتر رمضانعلی رحیمی
