ندای کابل
مقدمه
افغانستان د آسیا زړه بلل کېږي، چې د تاریخ په اوږدو کې یې د ستراتیژیک موقعیت له امله د نړۍ د قدرتونو پام ځان ته اړولی. سره له دې چې افغانستان د ۱۹۱۹ کال د اسد په ۲۸مه د خپلواکۍ اعلان وکړ، خو تر نن ورځې پورې یې د ثبات، پرمختګ او ملي یووالي لپاره اوږده مبارزه کړې ده. دا مقاله هڅه کوي چې د افغانستان د استقلال ارزښت، د وروسته پاتې والي عوامل، د ناکامیو لاملونه، او د حاکمانو خیانتونه او سوء مدیریت په علمي او منصفانه ډول تحلیل کړي.
د استقلال تاریخي شالید:
د ۱۹۱۹ کال د درېیمې افغان-انګلیس جګړې وروسته، افغانستان د امانالله خان په مشرۍ خپلواکي ترلاسه کړه.
دا استقلال د بهرنیو سیاستونو له قید څخه د خلاصون معنا درلوده، خو داخلي ستونزې لا هم پر ځای پاتې وې.
د استقلال وروسته، د مدرني دولت جوړونې هڅې وشوې، خو د سنتي ټولنې مقاومت، سیاسي بې ثباتي او د بهرنیو لاسوهنو له امله دا هڅې ناکامې شوې.
د وروسته پاتې والي عوامل
1. سیاسي بې ثباتي:
– کودتاوې، داخلي جګړې، او د واک پر سر اختلافات د دولتونو دوامداره سقوط ته لاره هواره کړه.
د مشروعیت نشتوالی د خلکو او دولت ترمنځ واټن زیات کړ.
2. اقتصادي انحصار او فساد:
د منابعو ناسم مدیریت، فساد، او د بهرنیو مرستو ناسم مصرف د اقتصادي پرمختګ مخه نیولې.
د تولیدي سکتور کمزوري، د کار بازار محدودیتونه، او د پانګونې نشتوالی د فقر دوام ته لاره هواره کړې.
3. تعلیم او بشري منابعو ته کم پام:
د تعلیم کچه ټیټه ده، او د ظرفیت لرونکو کادرونو کمښت د ادارو ضعف ته لاره هواره کړې.
د ښځو او ځوانانو رول محدود پاتې شوی، چې د ټولنیز پرمختګ خنډ ګرځېدلی.
4. بهرنۍ لاسوهنې:
د شوروي یرغل، د امریکا مداخله، او د ګاونډیو هېوادونو نفوذ د ملي حاکمیت ضعف ته لاره هواره کړې.
دا لاسوهنې د داخلي اختلافاتو د ژورېدو سبب شوې دي.
د ناکامیو او خیانتونو نمونې
– د ملي منافعو پر ځای شخصي او ګوندي ګټو ته ترجیح ورکول.
– د سولې پروسو کې ناسمې پرېکړې او د خلکو له ارادې سره مخالفت.
– د فساد پراخې شبکې، د منابعو غلا، او د قانون حاکمیت ته بېاعتنایي.
– د ملي یووالي پر ځای قومي، مذهبي او ژبني تفرقه ته لمن وهل.
د سوء مدیریت پایلې
– د ادارو ضعف، د خدماتو نشتوالی، او د خلکو بېباوري.
– د مهاجرتونو زیاتوالی، د مغزو فرار، او د ټولنیز نظم له منځه تلل.
– د نړیوالو مرستو ضایع کېدل او د افغانستان د تصویر خرابېدل.
* پایله او وړاندیزونه
افغانستان یو ملت دی چې د قربانیو اوږد تاریخ لري، خو د دوامدارې سولې، پرمختګ او ثبات لپاره باید لاندې ګامونه پورته شي:
– د شفافو، حساب ورکوونکو او متخصصو ادارو جوړول.
– د تعلیم، روغتیا او بشري منابعو پراختیا ته لومړیتوب ورکول.
– د ملي یووالي، زغم او مشارکت فرهنګ ته وده ورکول.
– د بهرنیو لاسوهنو مخنیوی او د ملي حاکمیت پیاوړتیا.
لیکوال: عصمت الله فاضلی
