ندای کابل
در این نوشتار، فرهنگ پشتنوالی بهعنوان نظام ارزشی پشتونها در افغانستان بررسی میشود. مزیتهای آن شامل مهماننوازی، وفاداری و انسجام اجتماعی است؛ مضرات آن چرخههای انتقام، تبعیض و مقاومت در برابر نهادهای مدرن. با تکیه بر آیات قرآن، پرسش اصلی این است که چرا باید اشتباهات گذشتگان را تکرار کنیم و آیا بهتر نیست آنها را اصلاح کنیم تا به زندگی عقلانی و انسانی برسیم.
مقدمه
پشتنوالی، بهعنوان نظام ارزشی سنتی پشتونها، قرنها در افغانستان نقشآفرین بوده است. این فرهنگ مجموعهای از قواعد و ارزشهاست که رفتار فردی و اجتماعی را شکل میدهد. در عین حال، پشتنوالی هم مزیتهایی دارد که به انسجام اجتماعی کمک کرده و هم مضراتی که مانع توسعه و عدالت مدرن شده است.
مزیتها
• مهماننوازی (Melmastia): پذیرایی بیقید و شرط از مهمان، حتی دشمن، که کرامت انسانی را پاس میدارد.
• وفاداری و غیرت (Nang): پاسداری از عزت و شرف فردی و جمعی، که در برابر سلطه خارجی نیروی مقاومت ایجاد کرده است.
• عدالت عرفی (Nanawatai و Badal): سازوکار سنتی برای حل منازعات و ایجاد نظم اجتماعی در شرایط بیدولتی.
• انسجام اجتماعی: پشتنوالی هویت مشترک و همبستگی قبیلهای را تقویت کرده است.
مضرات
• چرخههای انتقامجویی (Badal): خشونت و خونخواهی را تداوم میبخشد.
• انحصارگرایی قومی: باعث شکاف میان اقوام افغانستان شده است.
• مقاومت در برابر نهادهای مدرن: مانع پذیرش قانون مدنی و دولت مرکزی میشود.
• تبعیض جنسیتی: محدودیتهای شدید بر زنان، ناسازگار با حقوق بشر مدرن.
پرسش قرآنی و مسیر اصلاح
قرآن کریم هشدار میدهد که پیروی کورکورانه از گذشتگان، بدون اندیشه و اصلاح، انسان را به گمراهی میکشاند:
«وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ» (بقره: 170)
این آیه پرسشی بنیادین مطرح میکند: چرا باید اشتباهات گذشتگان را تکرار کنیم، حتی اگر عقل و هدایت نداشتند؟
راه عقلانی و انسانی این است که:
• ارزشهای مثبت پشتنوالی (مهماننوازی، وفاداری، عدالت اجتماعی) تقویت شوند.
• جنبههای منفی (انتقام، تبعیض، انحصارگرایی) با قانون، آموزش و گفتوگوی بینفرهنگی اصلاح گردند.
• پشتنوالی در پرتو قرآن و عقلانیت بازخوانی شود تا به سرمایهای فرهنگی برای عدالت و کرامت انسانی بدل گردد.
تأثیر تاریخی حاکمان پشتونتبار
• سودها: مشروعیت قومی، توان بسیج اجتماعی در برابر اشغال خارجی، و حفظ انسجام نسبی.
• ضررها: تمرکز قدرت در دست یک قوم، بیاعتمادی میان اقوام، و مانع شدن در برابر توسعه نهادهای مدرن.
جمعبندی
پشتنوالی میراثی دووجهی است: از یکسو نماد عزت، مهماننوازی و مقاومت؛ و از سوی دیگر مانعی برای صلح، برابری و مدرنسازی. پرسش امروز این است: آیا بهتر نیست به جای تکرار اشتباهات گذشتگان، آنها را اصلاح کنیم تا به زندگی عقلانی و انسانی برسیم؟
نویسنده : رمضانعلی رحیمی
